Rola BIOS-u

Mogłoby się wydawać, że do momentu załadowania systemu Windows komputer nie przejawia żadnych oznak życia. W rzeczywistości musi on jednak wykonać mnóstwo pracy, o czym czytałeś już w paragrafie „Co się dzieje po włączeniu komputera”. Dopiero potem Windows przejmuje kontrolę nad sprzętem, o czym przeczytasz jeszcze w paragrafie omawiającym rolę systemu operacyjnego.

A zatem co się dzieje od momentu naciśnięcia przycisku zasilania do chwili, gdy ikonka klepsydry zniknie z ekranu? W końcu musi istnieć coś, co pogoni do pracy te wszystkie urządzenia, takie jak klawiatura, karta graficzna czy twardy dysk.

Tym czymś jest BIOS, znajdujący się w układzie pamięci ROM wmontowanym w płytę główną i ożywający zawsze w momencie dostarczenia napięcia, zaraz po włączeniu komputera. Po przebudzeniu, BIOS przeprowadza wstępny remanent urządzeń podłączonych do komputera oraz zarządza procedurami aktywującymi poszczególne urządzenia, dzięki czemu proces uruchamiania komputera może przebiegać gładko, a system Windows ładuje się bez większych problemów.

W trakcie ładowania Windows, system operacyjny wyszukuje w BlOS-ie informacje o sprzęcie, dzieląc urządzenia na zgodne i niezgodne z PNP, o czym pisałam już wcześniej w tym rozdziale.

BIOS a współpraca między komputerem i urządzeniami

Kiedy po raz pierwszy instalujesz (lub reinstalujesz) urządzenie w komputerze, na samym początku komunikuje się ono z BlOS-em, którego zadaniem jest umieszczenie tego urządzenia w harmonogramie wszystkich zasobów sprzętowych.

Jeśli z jakiegoś powodu BIOS nie może odnaleźć zainstalowanego urządzenia (przyczyną może być na przykład uszkodzenie BIOS-u, uszkodzenie płyty głównej lub wada urządzenia) lub nie potrafi rozpoznać rodzaju połączenia, urządzenie to nie będzie funkcjonować. Pod tym względem BIOS stanowi pierwszą przeszkodę, którą musisz przeskoczyć, aby twoje urządzenie zaczęło działać.

Jednakże BlOS-y charakteryzują się tym, że mogą być aktualizowane i poprawiane, dzięki czemu niektóre kłopotliwe urządzenia mogą zostać rozpoznane i prawidłowo zainstalowane. Aktualizacja BIOS-u odbywa się najczęściej za pomocą specjalnie napisanego programu, przeznaczonego dla ściśle określonego modelu płyty głównej i rodzaju BIOS-u (więcej na ten temat w rozdziale 8. „Gdy rozbudowa idzie źle”).

Zapoznajemy się z BlOS-em

Zanim znajdziesz się w sytuacji wymagającej dogłębnej znajomości BIOS-u, najpierw powinieneś zapoznać się z jego podstawowymi ustawieniami, możliwościami włączania/wyłączania różnych opcji i aktualizowania parametrów.

Dostęp do BIOS-u jest możliwy jedynie po włączeniu komputera do prądu. Pierwszy ekran, który pokazuje się po uruchomieniu sprzętu, powinien zawierać komunikat o następującej (lub zbliżonej) treści:

Press <nazwa klawisza> to enter Setup.

Klawisz lub kombinacja klawiszy, które musisz wcisnąć, zależy od modelu twojego komputera. Najczęściej jest to klawisz Delete.

Po naciśnięciu wskazanego klawisza, system powinien przenieść cię do okna konfiguracyjnego BIOS-u, czasami nazywanego konfiguratorem CMOS (z ang. CMOS setup). Dostępne opcje zależą od producenta BIOS-u oraz roku produkcji, jednak zwykle powinieneś ujrzeć na ekranie menu z następującymi kategoriami:

• Standard Settings (Ustawienia standardowe) Ta kategoria zawiera ustawienia daty i czasu, informacje o podłączonych napędach i podstawowych urządzeniach.

• Advances Settings (Ustawienia zaawansowane) Ustawienia zaawansowane obejmują opcję poszukiwania dyskietki startowej w stacji dysków przed uruchomieniem systemu z dysku twardego, opcje związane z pamięcią podręczną oraz testowaniem pamięci.

• Bus Settings (Ustawienia szyn) W tej kategorii znajdują się opcje poprawiające wydajność urządzeń zainstalowanych w gniazdach rozszerzających.

• Integrated Peripherals (Zintegrowane elementy peryferyjne) Ta sekcja zawiera informacje o tym, czy określone urządzenia i gniazda mają być włączone/wyłączone – dotyczy to między innymi kontrolera USB, kontrolera napędów oraz gniazd szeregowych i równoległych.

• Power Management (Zarządzanie energią) W tej sekcji znajdują się opcje służące do ustawiania lub wyłączania funkcji zarządzających energią które mają na celu zredukować zużycie prądu wysyłanego do poszczególnych komponentów sprzętowych (monitora, napędów, itd.) kiedy komputer nie jest aktywnie używany.

Aby dowiedzieć się więcej na temat opcji BIOS-u, możesz odwiedzić strony internetowe zawierające informacje o budowie komputerów, na przykład PC Guide (www.pcguide.com), PCMechanic (www.pcmechanic.com) lub BIOS (www.bios.pnet.pl).

OSTRZEŻENIE

Nie zmieniaj żadnego z ustawień BIOS-u, jeśli nie jesteś pewny, do czego ono służy. Kiedy zostaniesz zapytany czy chcesz opuścić BIOS bez dokonywania zmian, potwierdź. Komputer zresetuje się i rozpocznie normalny proces uruchamiania.

Inne potrzebne informacje o BlOS-ie

Istnieją trzy ważne rzeczy, których powinieneś dowiedzieć się o swoim BlOS-ie:

• typ BIOS-u

• jego unikatowy identyfikator (nazywany łańcuchem identyfikacyjnym BIOS-u)

• jego wersję oraz datę wydania

Powyższe informacje są niezbędne do określenia, czy aktualizacja BIOS-u pomoże ci w pokonaniu określonego problemu.

Najłatwiejszy sposób na uzyskanie tych informacji to przeszukanie dokumentacji komputera (niestety, nie zawsze jest to skuteczne). Jeśli twój komputer został zakupiony u renomowanego producenta (np. Della), możesz odwiedzić jego stronę internetową i poszukać informacji o swoim modelu. Inną metodą uzyskania informacji o BlOS-ie może być wykonanie telefonu do obsługi technicznej producenta twojego komputera.

Trzeci sposób polega na odczytaniu informacji wyświetlanych przez BIOS na ekranie twojego monitora, zaraz po włączeniu komputera, ale przed rozpoczęciem procesu ładowania systemu Windows. Możesz tu znaleźć informacje o rodzaju BIOS-u (na przykład AMI, Award lub Phoenix), dacie jego wydania oraz bardzo długi łańcuch identyfikacyjny. Jeśli nie nadążasz z przeczytaniem, możesz nacisnąć klawisz Pause.

Jeśli posiadasz już niezbędne informacje, możesz odwiedzić internetowy serwis zasobów informacyjnych – na przykład Motherboard.org (www.motherboard.org), wpisać znaleziony numer do bazy producentów płyt głównych i uzyskać więcej szczegółów dotyczących twojego BIOS-u oraz płyty głównej. Następnie możesz udać się na stronę producenta komputera lub płyty głównej, ewentualnie specjalistycznego serwisu w rodzaju eSupport.com (www.mrbios.com), i określić czy w twoim przypadku możliwa jest jego aktualizacja oraz uzyskać instrukcje dotyczące sposobu pobrania i zainstalowania poprawki.

Malejąca rola BIOS-u

BIOS od zawsze był podstawowym czynnikiem determinującym zachowanie się wszystkich urządzeń w komputerze. Jednak wraz z nastaniem systemu Windows XP, ta relacja zaczyna ulegać zmianie, ponieważ Windows XP sam potrafi przeprowadzić częściowy proces konfiguracji i instalacji sprzętu. Pozwól, że wyjaśnię ci to na przykładzie.

Może zauważyłeś, że Windows XP umożliwia ci przeprowadzenie fizycznej instalacji twardego dysku w systemie, a następnie samodzielnie konfiguruje i przygotowuje napęd do użycia. Jest to dość nowatorskie, ale i wygodne rozwiązanie, gdyż oszczędza ci wykonania kilku zbędnych czynności. Wcześniejsze wersje systemu Windows wymagały uprzedniej instalacji nowego napędu dyskowego, co sprowadzało się do wykonania kilku dodatkowych kroków:

1. Uruchomienie systemu z.dyskietki startowej.

2. Upewnienie się, czy nowy napęd jest wykrywany przez BIOS.

3. Sformatowanie nowego napędu za pomocą polecenia FORMAT <litera dysku>: lub FORMAT <litera dysku>: /s. W tym drugim przypadku na dysku są instalowane pliki systemowe.

4. Podzielenie nowego napędu na partycje, z użyciem polecenia FDISK <litera dysku>: Za jego pomocą można utworzyć partycję podstawową dla systemu operacyjnego (jeśli w nowym napędzie system będzie instalowany) oraz – w razie potrzeby – kilka partycji dodatkowych.

5. Opcjonalne zainstalowanie systemu operacyjnego na podstawowej partycji nowego napędu.

Jak więc widzisz, przygotowanie nowego napędu do pracy wymagało wykonania sporej liczby czynności. Dzięki Windows XP możesz zapomnieć o konieczności tworzenia dyskietki startowej, ponieważ jej rolę pełni płyta instalacyjna systemu (posiadająca opcję Recovery Console i przydatną po instalacji). Poza tym system częściowo przejmuje obowiązki BIOS-u i zajmuje się wykrywaniem. Po uruchomieniu programu instalacyjnego z płyty CD, możesz wybrać opcję instalacji XP bezpośrednio w nowym napędzie. XP przyspieszy procedurę formatowania i partycjonowania napędu, korzystając z podanych przez ciebie informacji (na przykład o rozmiarach oraz ilości partycji).

Patrząc z tej perspektywy, Windows wydaje się przejmować rolę pośrednika, powoli zastępując starsze metody wykrywania urządzeń z udziałem BIOS-u. Dzięki temu proces instalowania nowych komponentów staje się szybszy i łatwiejszy, nie wymaga też żadnej specjalistycznej wiedzy na temat sprzętu.